QIYALI.UZ

Project Management

Project Management

Project Management (Loyiha boshqaruvi): G‘oyani reallikka aylantirish san’ati.

1. Loyihalarni boshqarish nima o‘zi?

Project Management (PM) — bu maqsadga erishish uchun cheklangan vaqt, resurs va budjet sharoitida aniq rejalar asosida vazifalarni tashkil etish, bajarish va nazorat qilish san’atidir.
Loyiha — bu boshi va oxiri bo‘lgan, aniq maqsadga yo‘naltirilgan va har safar yangi natijani yaratishga qaratilgan faoliyatdir (masalan: bino qurish, dastur yaratish, strategik reja ishlab chiqish, yangi mahsulot ishlab chiqarish).

2. Tarixiy kelib chiqishi: Piramidalar va zamonaviy IT o‘rtasidagi yo‘l

Qadimgi davr:

  • Misr ehromlari, Xitoy devori, Rim akveduklari — bularning bari o‘z davrining eng yirik loyihalari edi.

  • Lekin ular asosan quldorlik kuchi, harbiy intizom va buyruq asosida tashkil etilgan.

XIX–XX asr boshlarida:

  • Gantt chart (1910-yillar) — Gari Gant tomonidan ishlab chiqilgan, bugungi loyiha boshqaruvining ajralmas qismiga aylangan.

  • Henry Fayol va Frederick Taylor — ishlab chiqarishda ilmiy boshqaruv asoslarini yaratdi.

1950–60-yillar: PM fan sifatida tan olina boshladi

  • Katta sanoat va harbiy loyihalar (masalan, NASAning “Apollo” dasturi) metodologik yondashuvlarni talab qildi.

  • PERT (Program Evaluation and Review Technique) va CPM (Critical Path Method) ishlab chiqildi.

3. Xalqaro tashkilotlar va standartlar

Bugungi kunda Project Management fani butun dunyoda professional standartlar asosida yuritiladi. Quyidagi tashkilotlar bu sohada yetakchi hisoblanadi:

Tashkilot Tavsifi
PMI (Project Management Institute) Eng mashhur global tashkilot, PMBOK® Guide muallifi
IPMA (International Project Management Association) Yevropa markazli, ko‘p bosqichli sertifikat tizimi
PRINCE2 (UK Government) Buyuk Britaniya hukumatining loyiha boshqaruvi metodologiyasi
Scrum Alliance, Agile Alliance IT, dasturlash va raqamli loyihalar uchun chaqqon metodologiyalar asoschisi

PM sertifikatlari:

  • PMP® (Project Management Professional) — PMI tomonidan beriladi, dunyo bo‘yicha eng tan olingan.

  • PRINCE2 Foundation & Practitioner

  • Certified Scrum Master (CSM) — Agile loyihalarda ishlaydiganlar uchun.

4. Asosiy metodologiyalar: Loyiha — tartib yoki chaqqonlik?

Metodologiya Qachon ishlatiladi Tavsifi
Waterfall Qurilish, sanoat, muhandislik Ketma-ket, bosqichma-bosqich yondashuv
Agile / Scrum IT, startup, dasturlash Moslashuvchan, mijoz bilan doimiy aloqa
Kanban Ish oqimini optimallashtirish Vizual taxtachalar, “pull-based” boshqaruv
Lean Sifat va samaradorlik kerak bo‘lganda Ortib ketgan isrofgarchilikni yo‘qotish
Hybrid Katta, murakkab loyihalarda Waterfall + Agile aralashmasi

Har bir loyiha turli kontekst va muammoga ega. Shu bois metodologiya — bu vosita, natija emas.

5. Project Management hayotiy sikli (Project Life Cycle)

Loyiha boshqaruvi quyidagi 5 asosiy bosqichdan iborat:

1. Initiation (Boshlanish)

  • Muammo aniqlanadi, loyiha maqsadi belgilanadi.

  • Ishlab chiquvchilar, buyurtmachi, manfaatdor tomonlar aniqlanadi.

2. Planning (Rejalashtirish)

  • Muddat, budjet, ish hajmi, xavflar baholanadi.

  • Gantt chartlar, resurslar, KPI’lar aniqlanadi.

3. Execution (Ijro)

  • Guruhlar ishni boshlaydi, vositalar ishlatiladi, hisobotlar yuritiladi.

4. Monitoring & Controlling (Nazorat)

  • KPI, grafiklar, smetalar, sifat, xavf – hammasi tahlil qilinadi.

  • O‘zgarishlar (change management) amalga oshiriladi.

5. Closing (Yakunlash)

  • Hisobotlar topshiriladi, tajriba hujjatlashtiriladi.

  • Buyurtmachi roziligi olinadi, loyiha yirik ustunliklar bilan tugallanadi.

6. Afzalliklari: Nega Project Management muhim?

✅ Tizimlilik

Ishlar tartibli bo‘ladi, jarayonlar reja asosida boshqariladi.

✅ Vaqt va budjet tejaladi

Aniq reja — belgilangan resurslardan maksimal darajada foydalanish demakdir.

✅ Risklar oldindan aniqlanadi

Xavflarni bashorat qilish orqali muammolar minimallashtiriladi.

✅ Jamoa hamkorligi oshadi

Vazifalar bo‘linadi, rollar aniqlanadi va guruhda mas’uliyatli muhit shakllanadi.

✅ Mijoz roziligi ta’minlanadi

Loyihada buyurtmachi doimiy ravishda natijalar bilan tanishadi va fikr bildiradi.

7. PM O‘zbekistonda: yangi bosqich sari

O‘zbekistonda oxirgi yillarda katta loyihalar (Yangi Toshkent, Olmaliqda mis klasteri, IT Park’lar, raqamli xizmatlar, yo‘llar va infratuzilma) keng joriy qilinmoqda. Bu esa Project Management’ni quyidagi yo‘nalishlarda zarur qiladi:

  • Davlat loyihalarida monitoring tizimi

  • Tashqi investorlar bilan ishlash

  • Agile va Lean texnologiyalarni IT sohasiga olib kirish

  • Mahalliy boshqaruvchilar uchun PMP® va PRINCE2 kurslari

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari asosida “Loyihalarni boshqarish” markazlari tashkil etilmoqda (masalan, “Strategiya” markazi), shuningdek, davlat xodimlari uchun PM bo‘yicha o‘quv dasturlari yo‘lga qo‘yilgan.

8. Loyiha boshqaruvi — hozirgi davrning zarurati

Bugungi kunda dunyo o‘zgaruvchan, raqamli va murakkab. Har bir tashkilot — maktabdan tortib, zavodgacha — aniq loyihalar asosida ishlashi zarur. Bu esa Project Management — muhandislar, siyosatchilar, dizaynerlar, tadbirkorlar uchun umumiy til ekanligini anglatadi.

“Agar siz rejani rejalashtirmasangiz — muvaffaqiyatsizlikka reja tuzayotgan bo‘lasiz.”
(Benjamin Franklin)

In