Programming

Programming

Dasturlash (Programming): tarix, xalqaro amaliyot va yuzaga keltirayotgan afzalliklar.

Dasturlash — bu kompyuter va boshqa raqamli qurilmalarga vazifalarni bajarishni buyuruvchi algoritmik ko‘rsatmalar to‘plamidir. Har bir satr, har bir kod – bu inson tafakkurining texnologiya bilan simbiosida shakllangan ijodiy mahsul. Ammo dasturlash bugun tug‘ilgan emas – u ilmiy kashfiyotlar, urushlar, iqtisodiy zaruratlar va texnologik inqiloblarning mahsuli sifatida shakllangan.

Tarixiy manzarasi.

Antik davr va mexanik algoritmlar.

Dasturlashning ildizlari chuqur tarixga borib taqaladi. Miloddan avvalgi 3-asrlarda yashagan yunon matematiklari algoritmlar haqida yozib ketganlar. Ammo dasturlash tushunchasi zamonaviy shaklini 19-asrda olgan.

  • Ada Lovelace (1815–1852) — tarixda birinchi “dasturchi” sifatida tan olinadi. U Charlz Babbage yaratgan “Analitik mashina” uchun algoritm yozgan.

  • Alan Turing — Ikkinchi Jahon urushi davrida kodlarni yechish uchun “Turing mashinasi” kontseptsiyasini yaratdi, bu zamonaviy kompyuter fanining nazariy asosi bo‘lib xizmat qiladi.

1950–1970 yillar: ilk til va tizimlar.

Dastlabki dasturlash tillari — Fortran (1957), COBOL (1959), LISP (1958) va ALGOL kabi tillar ilm-fan, harbiy, sanoat sohalarida ishlatildi. Bu yillarda kompyuterlar asosan universitetlar va hukumat muassasalarida mavjud edi.

1980–1990 yillar: Personal kompyuterlar va ommaviylashtirish

Bu davrda C, Pascal, C++, keyinchalik Java (1995) kabi tillar paydo bo‘ldi. Personal kompyuterlarning ommalashuvi dasturlashni keng jamoatchilik orasiga olib chiqdi.

2000 yildan so‘ng: Web, mobil va sun’iy intellekt

Zamonaviy tillar — Python, JavaScript, Go, Rust, Swift va boshqalar web-ilovalar, mobil platformalar, data science, sun’iy intellekt (AI) va blockchain sohalarini quvvatlab kelmoqda.

Xalqaro miqyosda dasturlashning qo‘llanilishi.

Dasturlash bugungi kunda global iqtisodiyot va jamiyatning ajralmas qismini tashkil etadi:

  1. Texnologik gigantlar: Google, Microsoft, Apple, Amazon, Meta va boshqalar dasturchilar yordamisiz mavjud bo‘lishi mumkin emasdi.

  2. Moliyaviy sektor: Banklar, sug‘urta kompaniyalari va kripto valyutalar sof kodga tayanadi.

  3. Tibbiyot va bioinformatika: Genetik tahlillar, MRI tasvirlarni tahlil qilish — bularning bari AI algoritmlari orqali ishlaydi.

  4. Ta’lim va onlayn xizmatlar: Coursera, Khan Academy, ChatGPT — bularning barchasi dasturlash mahsuli.

  5. Mudofaa va xavfsizlik: Harbiy simulyatsiya, dronlar, xavfsizlik tizimlari — hammasi dasturiy platformalarga bog‘liq.

 Afzalliklari:

  1. Muammolarni hal qilish salohiyati
    Dasturlash orqali insoniyat ilgari tasavvur qilolmagan murakkab masalalarni yechmoqda — sun’iy aql, avtonom transport, real vaqtda tahlil.

  2. Iqtisodiy kuchaytiruvchi
    Dasturlash bilimiga ega shaxslar global mehnat bozorida eng talabgir mutaxassislardir. IT kompaniyalari mamlakatlar iqtisodiyotining asosiy dvigateli bo‘lib bormoqda.

  3. Innovatsiyalarni harakatlantiruvchi kuch
    Har bir innovatsiya — robototexnika, IoT, VR/AR, metaverse — dasturlash asosida yaratilmoqda.

  4. Erkinlik va mustaqillik
    Dasturchilar freelancing, startup, open source kabi muqobil faoliyat uslublari orqali o‘z mustaqilligini saqlab qolishadi.

  5. Ta’limda inqilob
    Kodlash savodxonligi (coding literacy) ko‘plab mamlakatlarda o‘quv dasturiga kiritilgan. Buning natijasida kelajak avlodi texnologiyani faqat iste’mol qilmaydi, balki yaratadi.

O‘zbekistonda dasturlash rivoji.

O‘zbekistonda dasturlash va IT sohasi so‘nggi yillarda jadal rivojlanmoqda:

  • IT Park va One Million Uzbek Coders tashabbuslari minglab yoshlarni dasturlashga jalb qilmoqda.

  • TATU, Inha University in Tashkent, Amity University kabi OTMlar zamonaviy IT kadrlarini tayyorlamoqda.

  • Raqamli transformatsiya davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan bo‘lib, har bir vazirlik o‘zining IT bo‘limini kuchaytirmoqda.

Dasturlash bu — zamonamizning yangi savodxonligi. Uning tarixi qadimiy bo‘lsa-da, ta’siri har qachongidan ham dolzarb. Bu nafaqat texnik malaka, balki muammo yechish, ijodkorlik va kelajakka tayyorlik belgisi. Har bir kod satri — bu inson tafakkurining soddalik bilan murakkablikni o‘zaro uyg‘unlashtirgan she’ridir.

Zamon talabi shuki: kod yozmaydiganlar — uni tushunadiganlar bo‘lishi kerak. Chunki dasturlash – bu faqat texnologiya emas, bu fikrlash tarzi.