Digitalization (Raqamlashtirish): Tarixi, xalqaro qo‘llanilishi va afzalliklari.

Bugungi globallashgan dunyoda raqamlashtirish (digitalization) endilikda zamonaviy jamiyatning ajralmas bo‘lagiga aylangan. Bu atama texnologik taraqqiyotlar natijasida yuzaga kelgan bo‘lib, an’anaviy ish jarayonlarini raqamli platformalarga ko‘chirishni anglatadi. Raqamlashtirish nafaqat texnologik qulaylik, balki siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan ham muhim burilish bo‘ldi. Endi esa uning kelib chiqishi, rivojlanishi va bugungi kunda qanday xalqaro ko‘lamda qo‘llanilayotganini ko‘rib chiqamiz.

Digitalization – tarixiy asoslar.

Raqamlashtirish tushunchasi XX asrning o‘rtalarida, ayniqsa 1950–60-yillarda kompyuter texnologiyalari rivojlanishi bilan paydo bo‘ldi. Ammo u dastlab faqat ma’lumotlarni saqlash va uzatish tizimi sifatida ko‘rildi. Keyinchalik internet paydo bo‘lib, 1990-yillarda global axborot almashinuvi boshlanganidan so‘ng raqamlashtirish jamiyatning turli sohalariga chuqur kirib bordi.

Muhim tarixiy bosqichlar:

• 1940–1950-yillar: Kompyuterlarning harbiy va ilmiy sohalarda qo‘llanilishi boshlangan davr.

• 1969: ARPANET loyihasi asosida internetga asos solindi.

• 1980–1990-yillar: Personal kompyuterlar va dasturiy ta’minotlar kundalik hayotga kirib kela boshladi.

• 2000-yillar: Internetning ommaviylashuvi, mobil texnologiyalar va “bulutli” xizmatlar jadal rivojlandi.

• 2010–2020-yillar: Sun’iy intellekt, IoT (Internet of Things), big data va avtomatlashtirilgan tizimlar hayotga tatbiq etildi.

Xalqaro qo‘llanilishi

Bugungi kunda raqamlashtirish barcha qit’alarda, turli darajadagi davlat va xususiy sektor subyektlari tomonidan keng qo‘llanilmoqda. Ayniqsa:

1. Yevropa Ittifoqi:

YI “Digital Europe Programme” doirasida 9 milliard yevrolik sarmoya ajratib, sun’iy intellekt, kiberxavfsizlik va ilg‘or raqamli ko‘nikmalarga urg‘u bermoqda.

2. AQSh:

Yirik IT kompaniyalar (Google, Amazon, Microsoft, Meta) orqali global raqamli infratuzilmaga rahbarlik qilmoqda. AQSh hukumati esa elektron hukumat, e-sog‘liqni saqlash va raqamli identifikatsiyaga katta ahamiyat bermoqda.

3. Xitoy:

“Digital Silk Road” strategiyasi orqali butun dunyoga raqamli infratuzilma eksport qilmoqda. Huawei va Tencent kabi kompaniyalar bu jarayonning boshida turibdi.

4. Markaziy Osiyo va O‘zbekiston:

O‘zbekiston “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi asosida barcha sohalarni raqamlashtirishga kirishdi. E-hukumat, ID kartalar, raqamli imzo, soliq va bank tizimlarining transformatsiyasi buning yaqqol misolidir.

Afzalliklari:

1. Tezlik va samaradorlik:

Ma’lumotlar elektron tarzda tezkor yetkaziladi, byurokratiya kamayadi, inson xatosi minimal darajaga tushiriladi.

2. Shaffoflik va nazorat:

Hujjatlar, moliyaviy harakatlar va qaror qabul qilish jarayonlari ochiq va kuzatuvchan bo‘ladi.

3. Resurslarni tejash:

Qog‘ozsiz ish yuritish, avtomatlashtirilgan tizimlar orqali inson resurslariga bo‘lgan ehtiyoj kamayadi.

4. Innovatsiyalarni rag‘batlantirish:

Raqamli muhit yangi g‘oyalar, mahsulotlar va xizmatlar yaratishga keng yo‘l ochadi.

5. Masofaviy xizmatlar:

Ta’lim, tibbiyot, ishchi uchrashuvlar va hattoki davlat xizmatlari onlayn shaklda amalga oshiriladi.

Muammolar.

Raqamlashtirishning ijobiy jihatlari bilan bir qatorda ayrim muammolar ham mavjud:

• Raqamli tengsizlik (digital divide) – texnologiyalardan foydalanish imkoniyatining notekis taqsimlanishi.

• Shaxsiy ma’lumotlar xavfsizligi va kiberxavfsizlik tahdidlari.

• An’anaviy kasblarning yo‘qolib borishi va yangi ko‘nikmalarga ehtiyojning oshishi.

Raqamlashtirish insoniyat tarixidagi eng muhim texnologik burilishlardan biridir. U nafaqat ish uslubimizni, balki fikrlash tarzimizni ham o‘zgartirmoqda. Bu jarayonni to‘xtatib bo‘lmaydi – biroq uni samarali boshqarish, adolatli, inklyuziv va xavfsiz qilish bizning qo‘limizda.

Aynan shunday yondashuv bilan O‘zbekiston ham global raqamli iqtisodiyotning faol ishtirokchisiga aylanishi mumkin. “Digitalization” bu — faqat texnologik taraqqiyot emas, balki jamiyat taraqqiyotining yangi bosqichi.