Compliance tizimi.

1. Compliance nima va u nimaga kerak?

“Compliance” — ingliz tilidan olingan tushuncha bo‘lib, to‘g‘ridan-to‘g‘ri tarjimada “muvofiqlik”, “amalga rioya qilish” degan ma’noni anglatadi. Bu tushuncha, ayniqsa, so‘nggi o‘n yilliklarda korporativ boshqaruv, moliyaviy nazorat, ichki audit, korrupsiyaga qarshi kurash, mehnat qonunchiligi, ekologik xavfsizlik va boshqa ko‘plab sohalarda o‘zining muhim o‘rnini topdi.

Compliance tizimi — bu tashkilot faoliyatini amaldagi qonunchilik, ichki siyosat va xalqaro standartlarga mos ravishda olib borishni ta’minlaydigan nazorat mexanizmi. Bu nafaqat qonunlarga amal qilish, balki kompaniya obro‘sini himoya qilish, xatarlarni boshqarish va xodimlar orasida mas’uliyatli madaniyatni shakllantirishga xizmat qiladi.

2. Compliance’ning kelib chiqishi va rivojlanish tarixi.

Compliance tushunchasi dastlab AQSHda 1970-yillarda yirik korporatsiyalarda korrupsiyaga qarshi kurash, moliyaviy jinoyatlarni oldini olish maqsadida paydo bo‘lgan. Ayniqsa, Enron, WorldCom, va Lehman Brothers kabi kompaniyalarning yirik moliyaviy mojarolari ortidan, compliance tizimining zarurligi butun dunyoga ayon bo‘ldi.

2000-yillarda esa bu tizim Yevropa Ittifoqi, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa rivojlangan davlatlar tomonidan joriy qilina boshladi. Bugungi kunda ISO 37301 kabi xalqaro standartlar compliance tizimini tashkil etish va boshqarishda asosiy hujjatlar hisoblanadi.

3. O‘zbekiston va Compliance: huquqiy asoslar va muhim qadamlar.

O‘zbekistonda Compliance tizimining rasmiy joriy qilinishi 2017-yil korrupsiyaga qarshi kurashish siyosatining faollashuvi bilan bog‘liq. Davlat korxonalari va strategik tarmoqlarda:

• Korrupsiyaviy xatarlarga qarshi chora-tadbirlar,

• Ichki audit va monitoring tizimlari,

• Maxsus compliance nazoratchilari lavozimlari tashkil etildi.

4. “Olmaliq KMK” AJda Compliance tizimining joriy qilinishi.

“Olmaliq kon-metallurgiya kombinati” AJ (OKMK) — O‘zbekistonning eng yirik sanoat korxonalaridan biri bo‘lib, global kon-metallurgiya bozorida faoliyat yuritadi. Shu sababli, u nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy va ekologik jihatdan ham katta mas’uliyatni o‘z zimmasiga oladi.

OKMKda Compliance tizimi quyidagi yo‘nalishlarda joriy etilgan:

• Korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha ichki siyosat ishlab chiqilgan.

• Xodimlar uchun etik kodeks va axloqiy me’yorlar majmuasi joriy qilingan.

• Xavf-xatarlarni aniqlash, baholash va oldini olish bo‘yicha ichki protseduralar mavjud.

• Ta’minotchilar va hamkorlar bilan halol biznes yuritish tamoyillariga rioya etiladi.

• Xodimlar va menejerlar muntazam treninglar orqali compliance bo‘yicha bilimlarini oshirishadi.

• Ichki audit va murojaatlarni tekshirish bo‘limlari faoliyat olib boradi.

OKMK o‘z faoliyatida xalqaro me’yorlar, jumladan, OECD, ISO, va UN Global Compact tamoyillariga muvofiqlikni ta’minlashga harakat qilmoqda.

5. Xalqaro qo‘llanilishi: Compliance har qadamda.

Compliance bugungi kunda quyidagi sohalarda muhim rol o‘ynaydi:

Compliance tizimi yuritilayotgan kompaniyalar investorlarga ishonch uyg‘otadi, xalqaro hamkorlik imkoniyatlarini oshiradi, va imijni mustahkamlaydi.

6. Compliance tizimining afzalliklari.

✅ 1. Huquqiy xavfsizlik

Kompaniya qonunbuzarliklar va yuridik xatolardan himoyalanadi. Yirik jarimalar, litsenziyani yo‘qotish xavfi kamayadi.

✅ 2. Obro‘ va ishonch

Halollik, shaffoflik va mas’uliyat madaniyati kompaniya brendining musbat qiyofasini yaratadi.

✅ 3. Ichki tartib va intizom

Xodimlar o‘rtasida etik normalar shakllanadi. Bu esa ichki nizolar va ziddiyatlarning oldini oladi.

✅ 4. Xalqaro investorlar uchun joziba

Compliance tizimi mavjud korxonalar xalqaro moliya institutlari va sarmoyadorlar uchun ochiq va ishonchli hamkor sifatida baholanadi.

✅ 5. Risklarni boshqarish

Moliyaviy, texnologik va reputatsion xatarlarga qarshi oldindan choralar ko‘riladi.

7. Compliance — bu kelajak, lekin ildizlar hozirdan o‘sadi.

Bugungi zamonaviy korxona, ayniqsa, global iqtisodiyotda faoliyat yuritayotgan yirik kompaniya Compliance tizimisiz yashay olmaydi. Ayniqsa, OKMK kabi strategik ahamiyatga ega tashkilotlarda bu tizim — ichki barqarorlik, tashqi ishonch va xalqaro integratsiyaning kalitidir.

Compliance bu shunchaki tartib-qoidalar emas — bu mas’uliyat, madaniyat va yuksak niyatdir.