O’zbekiston zamonaviy texnologiyalar asrida jadal rivojlanmoqda. Sun’iy intellekt (AI) va Big Data kabi ilg’or texnologiyalar muhandislik sohasiga katta ta’sir ko’rsatmoqda va mamlakatimizda yangi imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Ushbu maqolada biz O’zbekistonda muhandislik loyihalarida AI va Big Data texnologiyalarining qo’llanilishi, ularning afzalliklari va kelajakdagi istiqbollari haqida batafsil to’xtalib o’tamiz.

Sun’iy intellektning muhandislikdagi o’rni

Sun’iy intellekt – bu kompyuter tizimlari yordamida inson aqliy faoliyatini simulyatsiya qilish va takomillashtirish texnologiyasidir. Muhandislik sohasida AI quyidagi yo’nalishlarda keng qo’llanilmoqda:

1. Loyihalash va optimallashtirish: AI algoritmlari murakkab muhandislik loyihalarini tezroq va samaraliroq yaratishga yordam beradi. Masalan, binolar, ko’priklar yoki mashinalarni loyihalashda AI optimal parametrlarni hisoblaydi va loyihaning xavfsizligi hamda samaradorligini oshiradi.
2. Texnik xizmat ko’rsatish va diagnostika: AI asosidagi tizimlari uskunalar va infratuzilmaning holatini real vaqt rejimida kuzatib boradi, nosozliklarni oldindan aniqlab, profilaktik ta’mirlash ishlarini rejalashtiradi. Bu esa avariyalar xavfini kamaytiradi va xarajatlarni optimallashtirishga yordam beradi.
3. Robotlashtirish: AI robotlar va avtomatlashtirilgan tizimlarni boshqarishda qo’llaniladi. Bu xavfli yoki monoton ishlarni bajarishda xodimlarni almashtirishga imkon beradi.
4. Sifat nazorati: Computer vision va machine learning texnologiyalari mahsulot sifatini tezkor va aniq tekshirishga imkon beradi.
5. Energiya samaradorligi: AI algoritmlari binolar, sanoat korxonalari va shahar infratuzilmasining energiya sarfini optimallashtiradi.

O’zbekistonda AI muhandislik loyihalarida qo’llanilishi

O’zbekiston hukumati raqamli texnologiyalarni rivojlantirishga katta e’tibor qaratmoqda. 2020-2030 yillarga mo’ljallangan “Raqamli O’zbekiston” dasturi doirasida AI va Big Data texnologiyalarini joriy etish ustuvor yo’nalishlardan biri hisoblanadi.

Muhandislik sohasida AI qo’llanilishining bir nechta misollarini ko’rib chiqamiz:

1. Aqlli shaharlar: Toshkent va boshqa yirik shaharlarda “Aqlli shahar” loyihalari amalga oshirilmoqda. AI transport oqimlarini boshqarish, xavfsizlikni ta’minlash va kommunal xizmatlarni optimallashtirish uchun qo’llanilmoqda.
2. Qishloq xo’jaligi: AI va Big Data texnologiyalari sug’orish tizimlarini optimallashtirishda, hosildorlikni bashorat qilishda va qishloq xo’jaligi texnikasini boshqarishda qo’llanilmoqda.
3. Neft-gaz sanoati: AI konlarni qidirish va ishlab chiqarishni optimallashtirishda qo’llanilmoqda. Bu esa resurslardan yanada samarali foydalanishga imkon beradi.
4. Qurilish: BIM (Building Information Modeling) texnologiyalari va AI qurilish loyihalarini samarali boshqarish va xarajatlarni optimallashtirish uchun qo’llanilmoqda.
5. Transport: Temir yo’l va avtomobil transportida AI harakatni boshqarish va texnik xizmat ko’rsatishni optimallashtirishda qo’llanilmoqda.

Big Data va uning muhandislikdagi ahamiyati

Big Data – bu an’anaviy ma’lumotlar bazalari yordamida qayta ishlash qiyin bo’lgan katta hajmdagi tarkibiy va tartibsiz ma’lumotlardir. Muhandislik loyihalarida Big Data quyidagi yo’nalishlarda qo’llaniladi:

1. Bashorat qilish tahlili: Katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish orqali muhandislar uskunalarning ishdan chiqishi yoki infratuzilmaning buzilishi ehtimolini aniqroq bashorat qila oladilar.
2. Loyihalarni optimallashtirish: Big Data loyiha parametrlarini yanada aniqroq tanlashga va resurslardan samarali foydalanishga imkon beradi.
3. Xavfsizlik tahlili: Katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish orqali xavfli vaziyatlarni oldindan aniqlash va bartaraf etish mumkin.
4. Mijozlar xatti-harakatlarini o’rganish: Big Data mahsulot va xizmatlarni mijozlar ehtiyojlariga moslashtirish uchun qo’llaniladi.
5. Ilmiy tadqiqotlar: Katta hajmdagi eksperimental ma’lumotlarni tahlil qilish yangi kashfiyotlar va innovatsiyalarga olib keladi.

O’zbekistonda Big Data loyihalari

O’zbekistonda Big Data texnologiyalarini joriy etish bo’yicha bir qator loyihalar amalga oshirilmoqda:

1. Davlat boshqaruvi: “Elektron hukumat” tizimi doirasida Big Data fuqarolar va tadbirkorlar bilan o’zaro aloqani yaxshilash uchun qo’llanilmoqda.
2. Sog’liqni saqlash: Big Data tibbiy xizmatlar sifatini oshirish va kasalliklarni erta tashxislash uchun qo’llanilmoqda.
3. Ta’lim: O’quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda ta’lim jarayonini optimallashtirish uchun Big Data texnologiyalari qo’llanilmoqda.
4. Moliya sektori: Bank va sug’urta kompaniyalari mijozlar xatti-harakatlarini tahlil qilish va xavflarni baholash uchun Big Data texnologiyalaridan foydalanmoqda.
5. Telekommunikatsiya: Mobil aloqa operatorlari tarmoqni optimallashtirish va yangi xizmatlarni ishlab chiqish uchun Big Data texnologiyalarini qo’llamoqda.

Kelajak istiqbollari va muammolar

AI va Big Data texnologiyalarining muhandislik sohasiga joriy etilishi O’zbekiston uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Bu texnologiyalar mehnat unumdorligini oshirish, resurslardan samarali foydalanish va innovatsion mahsulotlar yaratish imkonini beradi.

Biroq, bu yo’lda bir qator muammolarni hal qilish zarur:

1. Kadrlar tayyorlash: AI va Big Data sohasida malakali mutaxassislarni tayyorlash zarur. Bu maqsadda oliy o’quv yurtlarida tegishli yo’nalishlar ochilmoqda va xalqaro hamkorlik kengaytirilmoqda.
2. Infratuzilmani rivojlantirish: Yuqori tezlikdagi internet va quvvatli hisoblash markazlari yaratish zarur.
3. Qonunchilik bazasini takomillashtirish: AI va Big Data texnologiyalaridan foydalanishni tartibga soluvchi huquqiy baza yaratish kerak.
4. Xavfsizlik va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish: Ma’lumotlarni himoya qilish va kiberhavfsizlikni ta’minlash muhim vazifa hisoblanadi.
5. Investitsiyalarni jalb qilish: AI va Big Data loyihalarini moliyalashtirish uchun davlat va xususiy investitsiyalarni jalb qilish zarur.

Xulosa

Sun’iy intellekt va Big Data texnologiyalari O’zbekiston muhandislik sohasini yangi bosqichga olib chiqmoqda. Bu texnologiyalar loyihalarni optimallashtirishga, xarajatlarni kamaytirishga va innovatsion yechimlar yaratishga imkon beradi. O’zbekiston hukumati tomonidan qabul qilingan dasturlar va strategiyalar bu yo’nalishda muhim qadamlar qo’yilayotganini ko’rsatadi.

Kelajakda AI va Big Data nafaqat muhandislik, balki iqtisodiyotning barcha sohalarida keng qo’llanilishi kutilmoqda. Bu esa O’zbekistonning raqobatbardoshligini oshirish va “Raqamli O’zbekiston” dasturi maqsadlariga erishish imkonini beradi.

Muhandislar, dasturchilar, tadqiqotchilar va tadbirkorlar uchun AI va Big Data texnologiyalari sohasida keng imkoniyatlar ochilmoqda. Bu texnologiyalarni o’zlashtirish va ulardan samarali foydalanish O’zbekistonning innovatsion rivojlanishida muhim rol o’ynaydi.