O’zbekiston mustaqillikka erishganidan buyon jadal sur’atlar bilan rivojlanib kelmoqda. Mamlakatning shahar infratuzilmasi va texnologik salohiyatini yanada oshirish maqsadida “Aqlli shahar” konsepsiyasi tobora keng joriy etilmoqda. Ushbu maqolada O’zbekistonda aqlli shaharlar yaratish va ularning muhandislik yechimlari haqida batafsil ma’lumot beriladi.

Aqlli shahar nima?

Aqlli shahar – bu zamonaviy texnologiyalardan foydalangan holda shahar infratuzilmasini optimallashtirish va aholining hayot sifatini oshirishga qaratilgan konsepsiyadir. Bu tizim axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, sun’iy intellekt va internet of things (IoT) kabi ilg’or yechimlarni o’z ichiga oladi.

O’zbekistonda aqlli shaharlar rivojlanishi

O’zbekiston hukumati 2019-yilda “Raqamli O’zbekiston-2030” dasturini e’lon qildi. Ushbu dastur doirasida mamlakatning barcha yirik shaharlarida aqlli shahar texnologiyalarini joriy etish rejalashtirilgan. Toshkent shahri ushbu loyihaning pilotaji sifatida tanlab olindi.

Toshkentda aqlli shahar loyihasi

Toshkent shahrida aqlli shahar texnologiyalarini joriy etish bo’yicha quyidagi yo’nalishlar belgilangan:

1. Aqlli transport tizimi
2. Aqlli energiya tizimi
3. Aqlli suv ta’minoti
4. Aqlli chiqindilarni boshqarish
5. Aqlli xavfsizlik tizimi
6. Elektron hukumat xizmatlari

Aqlli transport tizimi

Toshkent shahrida aqlli transport tizimini joriy etish maqsadida quyidagi loyihalar amalga oshirilmoqda:

• Yo’l harakati monitoringi va boshqaruvi tizimi
• Jamoat transporti uchun GPS kuzatuv tizimi
• Elektron to’lov tizimlari
• Aqlli svetoforlar

Ushbu tizimlar orqali shahar transport tarmog’ini optimallashtirish, tirbandliklarni kamaytirish va yo’lovchilar uchun qulay sharoitlar yaratish ko’zda tutilgan.

Aqlli energiya tizimi

Energiya samaradorligini oshirish va atrof-muhitga salbiy ta’sirni kamaytirish maqsadida quyidagi loyihalar amalga oshirilmoqda:

• Aqlli elektr hisoblagichlar o’rnatish
• Qayta tiklanadigan energiya manbalarini rivojlantirish
• Energiya samarador binolar qurish
• Aqlli ko’cha yoritish tizimlari

Ushbu yechimlar orqali shaharning energiya iste’molini optimallashtirish va ekologik vaziyatni yaxshilash rejalashtirilgan.

Aqlli suv ta’minoti

Suv resurslarini samarali boshqarish uchun quyidagi texnologiyalar joriy etilmoqda:

• Aqlli suv hisoblagichlar
• Suv sizib chiqishini aniqlash tizimlari
• Suvni tozalash va qayta ishlash texnologiyalari
• Yomg’ir suvini yig’ish va qayta ishlash tizimlari

Bu tizimlar orqali suv isrofgarchiligini kamaytirish va shahar aholisini sifatli ichimlik suvi bilan ta’minlash ko’zda tutilgan.

Aqlli chiqindilarni boshqarish

Chiqindilarni samarali boshqarish va qayta ishlash uchun quyidagi loyihalar amalga oshirilmoqda:

• Aqlli chiqindi konteynerlari
• Chiqindilarni ajratib yig’ish tizimlari
• Chiqindilarni qayta ishlash zavodlari
• Biogaz ishlab chiqarish

Ushbu texnologiyalar shaharni toza saqlash va chiqindilardan qayta foydalanishni rag’batlantirish imkonini beradi.

Aqlli xavfsizlik tizimi

Shahar xavfsizligini ta’minlash maqsadida quyidagi tizimlar joriy etilmoqda:

• Videokuzatuv kameralari tarmog’i
• Yuz tanish texnologiyalari
• Favqulodda vaziyatlarni aniqlash va ogohlantirishning avtomatlashtirilgan tizimlari
• Aqlli eshiklar va kirish nazorati tizimlari

Bu tizimlar orqali jinoyatchilikni kamaytirish va fuqarolar xavfsizligini oshirish rejalashtirilgan.

Elektron hukumat xizmatlari

Davlat xizmatlarini samarali ko’rsatish maqsadida quyidagi loyihalar amalga oshirilmoqda:

• Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali
• Elektron hujjat aylanishi tizimi
• Mobil ilovalar orqali davlat xizmatlaridan foydalanish
• Fuqarolar fikr-mulohazalarini yig’ish va tahlil qilish platformalari

Bu tizimlar orqali davlat xizmatlarini ko’rsatish jarayonini soddalashtirish va fuqarolar bilan muloqotni yaxshilash ko’zda tutilgan.

O’zbekistonda aqlli shaharlar yaratishning muhandislik yechimlari

O’zbekistonda aqlli shaharlar yaratish uchun quyidagi muhandislik yechimlari qo’llanilmoqda:

1. IoT sensorlar va qurilmalar tarmog’i
2. 5G aloqa texnologiyalari
3. Bulutli hisoblash tizimlari
4. Big Data tahlili
5. Sun’iy intellekt va mashinali o’rganish algoritmlari
6. Blockchain texnologiyalari
7. Kiberhavfsizlik tizimlari

Ushbu texnologiyalar yordamida shahar infratuzilmasining turli elementlarini birlashtirish va ularni yagona tizimga integratsiya qilish mumkin.

Xulosa

O’zbekistonda aqlli shaharlar yaratish loyihasi mamlakatning barqaror rivojlanishiga katta hissa qo’shishi kutilmoqda. Bu loyiha orqali shahar infratuzilmasini optimallashtirish, energiya va resurslardan samarali foydalanish, atrof-muhitni muhofaza qilish va aholining hayot sifatini oshirish mumkin. Biroq, bu jarayonda bir qator muammolar ham mavjud: katta moliyaviy sarmoyalar talab etilishi, malakali kadrlar yetishmasligi va aholining raqamli savodxonligini oshirish zarurati.

Shunga qaramay, O’zbekiston hukumati aqlli shaharlar yaratish borasida qat’iy qaror qabul qilgan va bu yo’nalishda izchil ishlar olib borilmoqda. Kelajakda O’zbekiston shaharlari zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlangan, qulay va ekologik toza makonga aylanishi kutilmoqda.